صرع مقاوم به دارو و میگرن های مزمن، دو اختلال عصبی ناتوان کننده هستند که زندگی بسیاری از بیماران را مختل می کنند. در برخی موارد، درمان های دارویی رایج مؤثر نیستند یا همراه با عوارض قابل توجهی هستند. یکی از روش های نوین و مؤثر که در سال های اخیر مورد توجه متخصصین مغز و اعصاب قرار گرفته، تحریک عصب واگ یا Vagus Nerve Stimulation – VNS است. این روش با تحریک الکتریکی کنترل شده عصب واگ می تواند به کاهش علائم این بیماران کمک کند، به ویژه در مواردی که سایر روش ها پاسخ کافی نداشته اند.
تحریک عصب واگ چیست؟
عصب واگ یکی از مهم ترین اعصاب مغزی است که از ساقه مغز تا اندام های داخلی گسترش دارد و نقش حیاتی در تنظیم عملکرد های حیاتی بدن مانند ضربان قلب، تنفس، گوارش و تعادل سیستم عصبی خودمختار دارد.
در روش تحریک عصب واگ (VNS)، یک دستگاه کوچک شبیه به ضربان ساز قلب (پیس میکر) در ناحیه زیر پوست قفسه سینه کاشته شده و سیم آن به عصب واگ در گردن متصل می شود. این دستگاه به صورت خودکار پالس های الکتریکی ملایمی را به عصب واگ ارسال می کند تا از طریق آن، سیگنال هایی به مغز فرستاده شود که موجب کاهش تحریک پذیری عصبی و کنترل حملات صرع یا سردرد های میگرنی می گردد.
نحوه انجام VNS چگونه است؟
در این روش، تحت بیهوشی عمومی، یک دستگاه کوچک به اندازه یک سکه زیر پوست قسمت بالایی قفسه سینه قرار می گیرد. سیمی از این دستگاه از زیر پوست عبور داده شده و به عصب واگ در ناحیه گردن متصل می شود. برای دسترسی به عصب، یک برش کوچک در گردن ایجاد می شود.
پس از کاشت دستگاه، پزشک از طریق نرم افزار مخصوصی آن را برنامه ریزی می کند تا در بازه های زمانی مشخص، پالس های الکتریکی ملایمی را به عصب واگ ارسال کند. به عنوان مثال: هر ۵ دقیقه به مدت ۳۰ ثانیه تحریک ایجاد می شود. این تنظیمات با توجه به شرایط بیمار به مرور تغییر می کند و در مطب پزشک قابل بازبینی و اصلاح است.
همچنین، بیماران یک دستگاه مغناطیسی دستی دریافت می کنند که با نزدیک کردن آن به ناحیه کاشت دستگاه، می توانند به صورت دستی و فوری تحریک الکتریکی ایجاد کرده و احتمال بروز یا شدت تشنج را کاهش دهند
جهت دریافت مشاوره و رزرو نوبت دکتر حجازی، اطلاعات خود را در فرم تماس زیر تکمیل نمایید.
چرا عصب واگ مهم است؟
عصب واگ یکی از اعصاب اصلی جمجمه است که از ساقه مغز شروع شده و تا نواحی شکم امتداد دارد. این عصب هم در انتقال سیگنال های حسی و هم حرکتی نقش دارد و بر عملکرد ارگان هایی مانند قلب، ریه ها، معده، و روده ها تأثیر می گذارد.
عصب واگ بخشی از سیستم عصبی پاراسمپاتیک است و در تنظیم فرآیند هایی مانند گوارش، ضربان قلب، خلق و خو، پاسخ های ایمنی، گفتار و حتی آرام سازی بدن پس از استرس، نقش دارد. به همین دلیل، تحریک کنترل شده این عصب می تواند تأثیرات گسترده بر سلامت مغز و بدن داشته باشد.
انواع روش های تحریک عصب واگ
- تحریک غیر تهاجمی: با استفاده از تکنیک هایی مثل ماساژ، طب سوزنی، تمرینات تنفسی یا ابزار های مخصوص از روی پوست گردن
- تحریک تهاجمی: کاشت دستگاه VNS زیر پوست که به طور الکتریکی عصب واگ را تحریک می کند
- دستگاه VNS در کلینیک تخصصی: برخی مراکز درمانی با استفاده از تجهیزات خاص، تحریک الکتریکی غیر تهاجمی با هدف بهبود اختلالات روان پزشکی و نورولوژیک را ارائه می دهند
آیا VNS جایگزین دارو می شود؟
VNS یک درمان تکمیلی است. بیماران پس از انجام این عمل همچنان داروهای ضدتشنج خود را ادامه می دهند. با این حال، در بسیاری از موارد پس از مدتی، پزشک می تواند با ارزیابی پاسخ بیمار، دوز داروها را کاهش دهد.
ارتباط عصب واگ با استرس و اضطراب
عصب واگ نقش کلیدی در تنظیم پاسخ های استرس و اضطراب ایفا می کند. کاهش عملکرد این عصب می تواند منجر به بروز علائمی مانند تنگی گلو، تعریق کف دست، تپش قلب، تنفس سطحی، یا ناراحتی های گوارشی شود. تحریک عصب واگ ممکن است به متعادل سازی این پاسخ ها و افزایش مقاومت بدن در برابر استرس کمک کند.
موارد منع استفاده از VNS
در برخی شرایط پزشکی، کاشت دستگاه تحریک عصب واگ توصیه نمی شود، از جمله:
- بارداری
- آسم شدید یا بیماری های مزمن تنفسی
- زخم فعال معده
- دیابت وابسته به انسولین
ارزیابی دقیق توسط پزشک متخصص پیش از انجام این روش ضروری است.
چه زمانی پزشک VNS را پیشنهاد می دهد؟
معمولاً زمانی که بیمار حداقل دو داروی ضدتشنج مختلف را بدون نتیجه مطلوب مصرف کرده باشد، پزشک گزینه تحریک عصب واگ را بررسی می کند. این تصمیم معمولاً پس از بررسی های کامل، تصویر برداری مغزی، نوار مغز (EEG) و جلسات مشاوره درمانی صورت می گیرد. همچنین ممکن است پزشک سایر روش های درمانی مانند جراحی صرع، رژیم کتوژنیک یا اصلاح سبک زندگی را نیز بررسی کند.
آیا VNS برای همه انواع صرع مؤثر است؟
مطالعات نشان داده اند که VNS به ویژه در صرع های خفیف تا متوسط و حملات جزئی مؤثرتر است. با این حال، تاکنون شواهد قطعی برای تأثیرگذاری آن در همه انواع صرع (مانند صرع های گسترده یا سندروم های خاص) در دست نیست. به همین دلیل، تشخیص دقیق نوع صرع قبل از تصمیم گیری اهمیت زیادی دارد.
چه کسانی کاندید مناسب VNS هستند؟
این روش معمولاً برای بیمارانی در نظر گرفته می شود که:
- دچار صرع مقاوم به دارو هستند (با وجود مصرف حداقل ۲ داروی مؤثر)
- از میگرن یا سردرد خوشه مزمن رنج می برند و درمان دارویی پاسخ نداده است
- امکان جراحی مغز برایشان وجود ندارد یا تمایلی به آن ندارند
ارزیابی تخصصی توسط متخصص مغز و اعصاب جهت بررسی شرایط بالینی، MRI و نوار مغز (EEG) قبل از تصمیم گیری الزامی است.
